Historicus Wim Berkelaar: ‘Helden hoeven geen heiligen te zijn’
Moeten we spreken van verzetsmensen in plaats van verzetshelden? Historicus Wim Berkelaar vindt van niet. “We mogen echt naar bepaalde mensen kijken en zeggen: dat is toch echt heldhaftig.”
Twee jaar geleden schreef Berkelaar mee aan een boek over 90 mensen die in de Tweede Wereldoorlog stierven en die allen op een bepaalde manier verbonden waren aan de Vrije Universiteit Amsterdam. “Dat waren echt niet allemaal helden, maar er staan mensen tussen waarvan je denkt: mensenlief wat een belangeloze moed en morele integriteit.”
Dat zijn ook meteen de twee kenmerken die volgens Berkelaar een held onderscheiden: Belangeloze moed om door te gaan ondanks gevaar voor eigen leven. En de morele integriteit om het goede te doen en niet de makkelijke weg te kiezen.
Straffeloos onvoorzichtig
Hij noemt twee voorbeelden van mensen die wat hem betreft aan die criteria voldoen. “Kees Chardon, advocaat in Delft, heeft zich gigantisch ingezet om Joden in onderduik te brengen. Zonder dat hij daar een duidelijk belang bij had. Hij is omgekomen in Duitsland in Kamp Helmstedt.”
“En Gerrit van der Veen, bekend kunstenaar en verzetsleider die valse persoonsbewijzen vervaardigde voor duizenden mensen. Maar die ook een notoire rokkenjager was, zoals kunstenaars vaak zijn. Zo zie je: een held hoeft geen foutloos mens te zijn.“
Hij haalt een citaat van W.F. Hermans uit het boek De Donkere Kamer van Damocles aan. “Een prachtige zin: ‘een held is iemand die straffeloos onvoorzichtig is geweest’”, zeg Berkelaar. “Hij probeerde dus dat verzet kleiner te maken. Het was een hang naar avontuur, het waren natuurlijk vaak jonge mensen. Maar ze hadden ook de verkeerde kant kunnen kiezen, Joden kunnen aangeven, dus ik denk dat het woord held op zijn plaats is.”
Inflatie
Tegenwoordig is er wel een inflatie aan helden, ziet Berkelaar. “Je hebt zelfs een voetbaltijdschrift dat Helden heet. Johan Cruyff is tegenwoordig een held. Hij was een goede voetballer, niks mis mee, maar een held? We moeten niet overdrijven.”
Maar voor de mensen die in de oorlog hun leven riskeerden om anderen te redden ligt dat anders, vindt Berkelaar. “70 jaar na dato mogen wij burgers toch echt wel beseffen wat het is om je te ontstijgen aan het gros van de Nederlanders die doormodderden in de oorlog.”