Politicoloog André Krouwel: 'Als mensen politiek niet snappen, vertrouwen ze het ook niet'

Vorig jaar deed hij onderzoek naar het vertrouwen in de samenleving en in het kabinet. Daaruit bleek dat eind van het jaar dat nog maar drie op de tien respondenten (veel) vertrouwen heeft in de landelijke overheid. Eerder dat jaar waren dit nog 7 op de tien mensen. "Belangrijk om te zeggen is dat dit niet betekent dat mensen wantrouwend zijn richting de overheid, ze hebben alleen een terughoudend vertrouwen."

"Wat je ziet, is dat mensen die geen of weinig verstand hebben van de werking van het parlement het daarom niet vertrouwen", zegt Krouwel, die zelf ook onderzoek deed naar het vertrouwen van burgers. "Mensen snappen de politiek niet en daarom vertrouwen ze het niet." Daarom noemt hij een gebrek aan vertrouwen in de politiek een gebrek aan kennis: "Het is ingewikkeld voor mensen om na te gaan wie wat hoort te doen. Want als iets misgaat, wie heeft het dan gedaan?”

Toch zijn er ook momenten waarop wel zichtbaar is wat de politiek doet, zegt Krouwel: "In een crisis, zoals een pandemie, zie je juist dat er in korte tijd veel geregeld wordt. Onder andere dankzij de zorg is er bijvoorbeeld snel een vaccin geregeld. Op het moment dat mensen zien wat een organisatie doet, krijgen ze er vertrouwen in. In tijden van crisis groeit het vertrouwen omdat mensen leunen op bestaande instanties.” 

Denkwereld
Niet leeftijd of geslacht bepaalt in hoeverre iemands vertrouwen in de politiek gedaald is, zegt Krouwel. "Tijdens het onderzoek bleek vooral politieke oriëntatie van belang. Links-georiënteerde mensen hebben vaak meer vertrouwen dan de personen die op rechtse partijen stemmen. Vooral PVV'ers en Forum voor Democratie-aanhangers hebben weinig of soms zelfs geen vertrouwen meer in de politiek.” De reden hierachter is volgens Krouwel de denkwereld waar iemand inzit of uitkomt: “Je opleidingsniveau, opvoeding, vrienden of zelf succes op de arbeidsmarkt kan invloed hebben in de mate waarop je het systeem begrijpt of waardeert.”

“Voornamelijk extremistisch denkende mensen nemen de wereld waar als een grote brei van bedreigingen", zegt Krouwel. "Ze hebben het gevoel dat ze geen steun krijgen en zijn ook echt kwetsbaar. Ze kunnen in deze staat van ongerustheid en angst niet kritisch nagaan wat waarheid is. Ook kunnen ze lastig onderscheid maken tussen informatie van hoge en informatie van lage kwaliteit. Ze geloven alles wat ze online lezen of wat Baudet zegt maar vertrouwen niemand. Je kan zo iemand proberen te overtuigen van de waarde van een regering, maar ze verwerpen alle kennis die tegen hun eigen denkbeelden ingaan."

Ondanks dat deze groep maar een klein percentage omvat van de Nederlandse samenleving, is het wel een groep die een grote plaats inneemt in het debat. "Toch zijn ze nog niet afgehaakt”, zegt Krouwel. “Wel zullen ze steeds weer stemmen op de nieuwe populist.” Ook valt een verschuiving onderchristelijke stemmers op: “Vroeger zaten de christelijke partijen aan de hoge vertrouwenskant. Nu zie je dat mensen die op de SGP-stemmen in termen van vertrouwen afgedaald zijn naar de bijna extremistische kant. Waarschijnlijk als gevolg van de bedreigingen van de pandemie voor kerken."

Verwachtingen waarmaken
Wat moet de politiek doen om het vertrouwen terug te winnen? “Allereerst moeten ze stoppen met liegen en doen wat ze beloven. Mensen verwachten dat de regering hun beschermt, maar ze worden niet geholpen. Het is beter om te zeggen ‘ik weet het niet’ en eerlijk te zijn over twijfels, dan om gewoon wat te roepen. Je moet zorgen dat mensen hun verwachtingen worden waargemaakt. Mensen zijn best bereid om iets in te leveren, zeker in tijden van crisis, als je maar eerlijk bent en niet gaat doen alsof je iets gaat oplossen."

Ook onderstreept Krouwel het belang van hoogwaardige informatie. “De waarheid aan het licht brengen, daar moeten we niet mee stoppen, maar het koesteren.” Het laatste punt wat hij benoemt is de waarde van een goede opleiding. “Een mening is geen waarheid. Mensen moeten leren dat niet alles wat er gezegd wordt waar is en dat het best gezegd mag worden als iemand fout zit.”