SCP-onderzoeker Josje den Ridder: ‘Herstellen van vertrouwen zou geen doel op zich moeten zijn’

Uit nieuwe cijfers op Prinsjesdag blijkt dat het vertrouwen in de overheid in de laatste jaren nog nooit zo laag was. Het beeld dat er weinig vertrouwen is komt al langer terug in allerlei onderzoeken, zegt Den Ridder. “Het vertrouwen in de politiek en het kabinet is relatief laag. Dan bedoel ik echt wel lager dan gemiddeld in de afgelopen tien jaar.”

Daarnaast is het vertrouwen in de politiek ook erg gepolitiseerd, ziet de onderzoeker. “Er zijn hele grote verschillen tussen aanhangers van de politieke partijen. De combinatie van het lage vertrouwen en de grote verschillen in vertrouwen maken het zeker tot een uitdaging voor de politiek.”

Het is belangrijk dat burgers wel enige mate van vertrouwen te hebben, als het kabinet bijvoorbeeld steun wil krijgen voor je politieke plannen, zegt de onderzoeker. “Zeker in deze tijd waarin veel speelt met problemen op de korte en lange termijn. Er moeten moeilijke keuzes worden gemaakt.”

Schuld 
In onderzoeken komt consequent naar voren dat mensen zich zorgen maken over de richting waar het land heen gaat, zegt De Ridder. “Dat is niet nieuw, een deel van de problemen wordt al langer door mensen genoemd. Bijvoorbeeld de situatie op de woningmarkt, of verschillen tussen arm en rijk. Of kijk naar de gaswinning in Groningen en de toeslagenaffaire. De politiek krijgt de schuld dat deze niet worden opgelost.”

Het feit dat er zoveel opstapelt wat veel mensen al lang hebben zien aankomen, draagt niet bij aan het vertrouwen dat mensen hebben, zegt Den Ridder. “Mensen denken: Heeft de politiek het niet te lang op zijn beloop gelaten? Willen en kunnen ze het wel oplossen?”

Vertrouwen wordt ook wel de smeerolie van de democratie genoemd, zegt Den Ridder. “We kijken er vaak naar omdat het belangrijk is. Maar te veel vertrouwen is ook niet goed. Je wil dat burgers de overheid ook een beetje kritisch volgen. Nu doen ze dat ook, veel mensen zijn behoorlijk ontevreden. Dat vind ik vrij normaal in een democratie.”

Betrouwbaar zijn 
Het doel van de overheid zou dan ook niet moeten zijn om het vertrouwen te herstellen, vindt Den Ridder, maar simpelweg betrouwbaar zijn. “Het is belangrijk om verder te kijken dan het cijfer. Het kabinet moet doen waar ze voor is: goede dingen doen en problemen oplossen die je als individu niet zelf kunt. Je moet resultaat boeken, keuzes maken en dat op een betrouwbare manier doen.”

Ook is het belangrijk dat het kabinet weet wat er speelt, zegt ze: “Dat ze luistert en laat zien wat ze doet. En luisteren betekent niet altijd A aanhoren en vervolgens ook A doen, maar uitleggen welke belangen en tegenstellingen er zijn. In dat hele proces moet ze betrouwbaar zijn.”

Makkelijk is dat niet, erkent ze: “Niet iedereen wil hetzelfde in tijden van crises. Er is schaarste en niet alles is mogelijk. Dat zal niet tot vertrouwen leiden van iedereen. Het enige wat je kan doen, is het zo goed en duidelijk mogelijk doen. Dan hoop je dat op termijn het wantrouwen zich een beetje zal herstellen. Dat is waarschijnlijk niet op korte termijn.”