Oude pijn
Het grootste oorlogsarchief wordt openbaar: is dat wel veilig voor nabestaanden van 'foute' Nederlanders?
30 april 2024 · 10:00
Update: 30 april 2024 · 11:35
In gesprek met
Rinke Smedinga
Zoon van NSB'er
"Mensen die daden pleegden, hebben natuurlijk geprobeerd om dat zo netjes en neutraal mogelijk te vertellen."
Puck Huitsing
Projectleider ‘Oorlog voor de Rechter’
"Het is belangrijk dat dit openbaar wordt, omdat mensen bezig zijn met reconstructies. Ze willen weten wat er precies gebeurd is."
In het kort
Op 1 januari 2025 gaat het grootste oorlogsarchief van Nederland open en kan iedereen zien wie er ‘fout’ was tijdens WO2. Rinke (zoon van NSB’er) is bezorgd om de gevolgen: zijn er genoeg maatregelen getroffen om het veilig te laten verlopen?
Wat denk jij?
Stelling: 'Het is goed dat het oorlogsarchief openbaar wordt'
Dit is de situatie
Oorlogsarchief gaat open
Waren mijn familieleden goed of fout in de Tweede Wereldoorlog? Of wat deed die ene, geheimzinnige buurvrouw precies met de Duitsers toentertijd? Nog even en we kunnen het allemaal online opzoeken. In 2025 wordt het grootste oorlogsarchief van Nederland openbaar: het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR). Hierin staan dossiers van zo'n 425.000 Nederlanders die na de oorlog werden verdacht van collaboratie met de Duitsers.
Bang voor de gevolgen
De groep nabestaanden is groot: miljoenen Nederlanders hebben wel een familielid dat na de Tweede Wereldoorlog verdacht werd van het samenwerken met de Duitsers. Omdat ze bijvoorbeeld iemand hadden verraden, lid waren geweest van de NSB of in het Duitse leger hadden gediend. Hun dossiers liggen in het oorlogsarchief en zijn straks voor iedereen in te zien.
Het Nationaal Archief wordt openbaar gemaakt vanwege een groot maatschappelijk belang: het recht van burgers op informatie. Zo kunnen ze een veel completer en realistischer beeld krijgen van de oorlog. Maar die bekendmaking kan ook gevolgen met zich meebrengen. Onder die nabestaanden zijn veel mensen die zich zorgen maken om de openbaarmaking en wat de gevolgen kunnen zijn. Diep weggestopte familiegeheimen kunnen plots aan het licht komen of ze zijn bang dat ze aangekeken worden op de keuzes van hun voorouders.
Dit vindt Nederland
Eén op drie Nederlanders wil niet stemmen op politicus met foute familie in de oorlog
Als bekend zou worden dat de familie van een politicus tijdens de Tweede Wereldoorlog met de Duitsers samenwerkte, zou een derde van de Nederlanders minder snel op deze persoon stemmen. Tachtig jaar na de oorlog heeft 20% het de Duitsers nog altijd niet volledig vergeven wat ze gedaan hebben.
DIT, het journalistieke platform van de EO, onderzocht samen met DataIM hoe Nederlanders denken over het openbaar maken van de oorlogsarchieven. Daaruit blijkt dat 65% het een goede zaak vindt dat het oorlogsarchief opengaat. 19% van de ondervraagden vindt dat de tijd nu nog niet rijp is, maar in de toekomst wel. De overige 16% vindt dat de inhoud van deze archieven voor het brede publiek voor altijd geheim moet blijven.
Grote consequenties
Miljoenen Nederlanders hebben familieleden die na de Tweede Wereldoorlog werden verdacht van collaboratie met de Duitsers. Omdat ze bijvoorbeeld iemand hadden verraden, lid waren geweest van de NSB of in het Duitse leger hadden gediend. Hun dossiers liggen in het oorlogsarchief. Het openen ervan kan grote consequenties hebben.
Zo zou 31% van de Nederlanders minder snel op een bepaalde politicus stemmen als blijkt dat hij of zij foute familie had in de oorlog. Ook zou 20% anders tegen iemand gaan aankijken als blijkt dat diens familie met de Duitsers samenwerkte. En een even grote groep geeft zelfs aan minder snel een relatie met iemand te willen beginnen, als een fout familieverleden tijdens het daten aan het licht komt.
Nog niet vergeven
Inmiddels ligt het einde van de Tweede Wereldoorlog bijna tachtig jaar achter ons. Een compleet mensenleven later heeft een op de vijf Nederlanders het de Duitsers nog altijd niet helemaal vergeven. Opvallend is dat vooral jongeren tussen de 18 en de 30 jaar er zo over denken, 65-plussers blijken juist méér vergevingsgezind te zijn richting onze oosterburen.
Over het onderzoek
Dit is de discussie
Is er genoeg gedaan om de openbaarmaking van het oorlogsarchief veilig te laten verlopen?
Rinke Smedinga is één van de nabestaanden die zich zorgen maakt om de openbaarmaking van de gevoelige informatie. Zijn vader was fout in de oorlog, hij was NSB’er en bewaker in kamp Westerbork.
Ondanks dat hij heel erg vóór het openen van de archieven is, is hij ook heel huiverig voor de gevolgen. Hij schreef meerdere brieven naar de algemene rijksarchivaris om te 'waarschuwen voor de rampzalige gevolgen die de openbaarmaking van het archief kan veroorzaken'. In Dit is de Dag (EO) deelt hij zijn zorgen.
"Mijn grootste zorg is dat straks mensen niet in de gelegenheid zijn om kennis te nemen van wat er precies in die archieven staat, omdat ze niet taalvaardig digitaal vaardig zijn, maar wel afhankelijk van dat digitale archief om informatie te vinden."
Hij maakt zich ook enorm zorgen over wat het binnen families kunnen veroorzaken:
"In families wordt soms verschillend gedacht over het familieverleden. Over wat iemand heeft gedaan en hoe je daar mee om zou moeten gaan. Dat kan tot ruzies leiden, als daar verschillende opvattingen over zijn, en ik denk dat dat straks ook oplaait. Ook omdat er heel veel gelogen is over wat er in wat er in die archieven staat. Mensen die vastzaten hebben natuurlijk geprobeerd, als ze daden hebben gepleegd, om dat zo netjes en neutraal mogelijk te vertellen, door erover te liegen of te zwijgen. De documenten in het archief zijn niet allemaal waarheidsgetrouw. Dus dan heb je een archief dat open gaat, en ga je op zoek naar de waarheid, maar het is nog maar de vraag of je die ook vindt.”
Puck Huitsing leidt het project 'Oorlog voor de rechter', zoals het digitaal toegankelijk maken het archief heet. Volgens haar is het openbaar maken van het archief veel breder dan het verhaal van mensen die verdacht zijn van collaboratie.
"De reden waarom we dit op deze manier online plaatsen, is dat je straks kunt zoeken op slachtoffers, verzetsmensen. Allerlei informatie die in dat archief zit, maar waar je nu niet bij kunt. Het is belangrijk dat dit openbaar wordt, omdat mensen bezig zijn met reconstructies. Ze willen weten wat er precies gebeurd is."
Rinke Smedinga vindt deze manier van openbaar maken niet zorgvuldig genoeg. Hij wijst op een verwant archief, die van het Nederlandse Beheersinstituut (NBI). Dat is een archief dat ook over collaboratie gaat met gegevens van ongeveer 110.000 mensen.
"Dat archief staat online, maar op een andere manier. Je kunt niet iedereen integraal opvissen, maar er is een register op namen en gebeurtenissen. Op basis daarvan kan je vragen om inzage. Je kan daarna het archief bezoeken of op onderdelen scans ontvangen. Dat is een invulling van een openbaarmaking van een archief en zou ook een goede startpositie zijn voor het Nationaal Archief. Het is een veiliger vertrekpunt."
Puck Huitsing legt uit waarom een 'voorzichtige' openbaarmaking, zoals bij het NBI, in dit geval niet gaat gebeuren.
"Nee, we willen het volledig beschikbaar hebben. Voor iedereen en zonder drempels. Omdat dit het grootste archief is van Nederland, bijna vier kilometer aan papier."
Volgens Huitsing is er bij het project zorgvuldig te werk gegaan. Ze zegt dat vooraf gevraagd is aan nabestaanden van foute ouders wat ze ervan zouden vinden als het archief openbaar gemaakt zou worden. De uitkomst was volgens haar dat de helft het heel goed vindt. Een kwart wil het alleen als het heel zorgvuldig gebeurt en een kwart wil liever geen openbaarmaking. Over die laatste groep zegt ze:
"Dat zijn met name mensen die in de oorlog zijn geboren en als kind er ontzettend onder hebben geleden, omdat ze in een interneringskamp hebben gezeten of gepest zijn op school. Voor die groep moeten we alles doen, op een heleboel manieren. We zorgen ervoor dat er een goede opvang is voor mensen die problemen hebben. En dat burgemeesters geïnformeerd worden dat dit gaat spelen, want in kleine dorpen kan dit een issue zijn."
Dit is de uitzending
Dit is de Dag (EO)
Wil je het hele gesprek in Dit is de Dag (EO) horen? Luister hieronder naar de podcast, waarin presentator Joram Kaat in gesprek gaat met Rinke Smedinga (zoon van een NSB'er) en Puck Huitsing (projectleider ‘Oorlog voor de Rechter’).
De weergave van Spotify vereist jouw toestemming voor social media cookies.
Toestemmingen aanpassenDit is de kwestie (EO)
Dit is de Kwestie (EO) maakte een tweeluik over het opengaan van de oorlogsarchieven. Beide afleveringen zijn te zien op NPO Start.
Aflevering 1:
Aflevering 2:
Dit maakten we ook
Wat denk jij?
